Rijksakademie-alumni John Rädeckers en Paul Grégoire’s bijdragen aan het Nationaal Monument op de Dam, met een niet onbelangrijke rol voor kunstenaarsmodel Truus Trompert

Hoe vaak fiets of loop je in Amsterdam niet langs een (stand)beeld waar je eigenlijk nauwelijks iets vanaf weet? Aankomende zomer publiceren wij een stadsplattegrond van Amsterdam met daarop alle publieke werken die zijn gemaakt door kunstenaars die de afgelopen 150 jaar aan de Rijksakademie verbonden waren. Met die plattegrond in de hand kun je straks kriskras door de stad dwalen en meer te weten komen over ruim 450 beelden die de straten, parken en gebouwen van Amsterdam sieren. Het Nationaal Monument op de Dam is er een van. En bij dat monument staan we vandaag graag even stil.

Op 4 mei 1956 werd het Nationaal Monument op de Dam onthuld door Koningin Juliana. Het monument was van de hand van architect J.J. P. Oud, die werd gezien als de pionier van het nieuwe bouwen. De beelden werden gemaakt door Johannes Anton (John) Rädecker (1885 - 1956), de reliëfs door Paul Grégoire (1915-1988). Rädecker en Grégoire studeerden beiden aan de Rijksakademie, respectievelijk van 1906 tot 1910, en van 1936 tot 1941. In 1948 kregen zij de opdracht voor het monument.

Schilder, tekenaar en beeldhouwer John Rädecker was een van de meest toonaangevende Nederlandse beeldhouwers van de eerste helft van de twintigste eeuw en een ware meester in het uithakken van steen. Collega-beeldhouwer Mari Andriessen zei ooit over Rädecker: “Niemand kan zo’n huid hakken als John.” Rädeckers werk voor het Nationale Monument bleek zijn zwanenzang, de onthulling maakte hij niet meer mee. Vier maanden voor de oplevering overleed hij. Zijn zonen Jan Willem en Han Rädecker voltooiden het beeldhouwwerk. Ook de twee leeuwen op de voorgrond van het monument zijn door zoon Jan Willem gemaakt.

Beeldhouwer en medailleur Paul Grégoire was een leerling van Jan Bronner, grondlegger van de Groep van de figuratieve abstractie (ook wel De Groep). Uit solidariteit met zijn joodse medestudenten verliet Grégoire in 1941 de Rijksakademie. De bezettingsjaren bracht hij door in het atelier van Mari Andriessen. In 1956 keerde hij terug en volgde Bronner op als hoogleraar beeldhouwkunst. In die hoedanigheid bleef hij tot 1977 verbonden aan de Rijksakademie en leidde hij een nieuwe generatie beeldhouwers op in de traditie van Bronner.

De 22 meter hoge zuil van het Nationale Monument staat op een vierkant voetstuk en is gemaakt van wit natuursteen (travertin uit Toscane). De voorkant van de zuil bevat een reliëf van vier in boeien geslagen mannen die de gruwelen van de oorlog verbeelden. Links en rechts van het reliëf staan twee beelden van mannen, zij staan symbool voor het verzet van intellectuelen (links) en arbeiders (rechts). De huilende honden aan hun voeten symboliseren ‘smart’ en ‘trouw’.

Op de zuil boven de vier mannen bevindt zich een beeld van een vrouw. Ze draagt een krans (overwinning), een kind op haar arm (nieuw leven) en wordt omringd door duiven (vrede). Op de achterzijde van de zuil een verwijzing naar de bevrijding: duiven die omhoogvliegen. Voor het monument staan twee beelden van leeuwen als wachters.

De vrouwfiguur omringd door duiven (‘De maagd op de Dam’) modelleerde Rädecker naar het vaste en graag geziene model van de Rijksakademie Truus Trompert (1915-1977). Eigenlijk heette zij Anna Sophia Maria Elisabeth (Fie) Borghmans. Later, na een huwelijk, Fie Trompert. Eind jaren veertig, oorlogsweduwe inmiddels, verdiende ze haar geld als beroepsmodel, onder meer voor tekenleraar Willem Papenhuijzen, die al zijn modellen Truus noemde, wellicht uit privacy-overwegingen. Fie werd Truus en stond bijna veertig jaar model voor tientallen aankomende en gevestigde schilders en beeldhouwers als Hildo Krop, Rädecker en Charlotte van Pallandt.

Meer lezen?

Grégoire, Paul. ‘Armatuur: Paul Grégoire, beeldhouwen een metier’, De Rijksakademie, Amsterdam, 1980

Egbers, Henk, Guntenaar, Ben, Van Uitert, Evert. ‘Truus Trompert, een leven als model. Herinneringen aan het meest befaamde Nederlandse beroepsmodel in de 20e eeuw’, Van Spijk, Venlo, 1985